Hadrovića džamija u Podgorici: Savremeni izraz orijentalne tradicije

Igor Conić, 14.02.2025.5 min za čitanje

Ovaj sakralni objekat podignut na mestu džamije srušene 1956. godine, svojom formom uvažava pravilo novopridošlog, dobrog suseda koji poštuje zatečena pravila.

Izgrađena 2024. godine po projektu biroa ARHINGinženjering, Hadrovića džamija nalazi se u starom podgoričkom naselju Drač, koje je nastalo sredinom 15. veka, kada i nukleus grada zvani Stara varoš. Stara varoš je bila smeštena u gradskoj tvrđavi čiji ostaci i danas postoje. U njoj se nalazila trgovačka, administrativna i vojna infrastruktura dok je naselje Drač bilo izvan tvrđave i predstavljalo je stambeni deo.

S obzirom da je urbana matrica nastala za vreme vladavine otomanske imperije, ona i danas nosi karakteristike naselja orijentalnog tipa kojeg čine krivudave ulice i porodične kuće sa ograđenim dvorištima. Ovde su, kao i danas, živeli stanovnici više konfesija pa je prisutno i stanovništvo islamske veroispovesti, objašnjava za naš portal Rifat Alihodžić, vodeći arhitekta na ovom projektu.

Dva benefita jednovodnih krovova

U naselju Drač, ne samo kada je u pitanju Stara varoš u Podgorici nego i šire u crnogorskim gradovima, postoji jedinstvena tipologija stambenih objekata čiju suštinu predstavljaju jednovodni krovovi kuća koji usmeravaju vodu prema unutrašnjem dvorištu.

„Dva su benefita ovakvog rešenja. Prvi je što ovako izgrađeni krovovi štite ulice od velike količine vode prilikom čestih i obilnih kiša. Ta voda, koja se slivala u unutrašnja dvorišta, koristila se za potrebe održavanja higijene što predstavlja drugi koristan momenat“ – navodi Alihodžić.

Ovakva kompozicija kuća, sa jednovodnim krovovima formira tipičan arhitektonski izraz, prepoznatljiv ne samo danju, već se obrisi krovova očitavaju i noću kao siluete na nebeskom horizontu. Sačuvan je respektabilan broj primeraka ovih kuća koje imaju prizemlje i jedan sprat. One i dalje jasno određuju vizuelni karakter podgoričkog naselja Drač.

Džamija je izgrađena na parceli površine od 492 m²; Izvor: ARHINGinženjering

Oblikovni jezik je osavremenjen ali sa jasnim i prepoznatljivim osloncem na zatečene odlike postojeće arhitekture.

Kako navodi naš sagovornik, u procesu promišljanja arhitektonske kompozicije džamije ove kuće sa jednovodnim krovovima koje snažno akcentuju prostor, nisu se mogle izbeći kao jedan od bitnih principa arhitektonske kompozicije.

„Na ovaj način se se želelo uvažiti pravilo novopridošlog, dobrog suseda koji poštuje zatečena pravila. Naravno, oblikovni jezik je osavremenjen ali sa jasnim i prepoznatljivim osloncem na zatečene odlike postojeće arhitekture“ – kaže podgorički arhitekta.

Površina Hadrovića džamije iznosi 590 m²; Izvor: ARHINGinženjering

Novi objekat na staroj lokaciji

Lokacija za izgradnju Hadrovića džamije se nalazi na raskršću četiri ulice, u geografskom središtu naselja Drač, što je logično za jedan sakralni objekat. Na ovom istom mestu se, sve do 1956. godine, nalazila džamija iz vremena otomanske imperije.

„Ona je srušena u jednom ideološkom talasu obračuna komunističke vlasti sa religijom. Tada su nestali još neki objekti drugih konfesija u Podgorici i Crnoj Gori. Sistematsko uništavanje objekata je išlo do iskopavanja čak i većeg dela temelja, kao i celokupne dokumentacije uključujući i fotografije – sačuvana je samo jedna koja obuhvata jednu fasadu“, navodi Alihodžić.

Na taj način je bila isključena mogućnost izgradnje objekta džamije na Draču po principu rekonstrukcije, pa se urbanističkim planom, usvojenim početkom 21. veka, predvidela izgradnja novog objekta džamije na staroj lokaciji.

Još uvek postoji snažan otpor odstupanju od tradicionalnih matrica što je predstavljalo najveći izazov u procesu prihvatanja savremenog oblikovnog koncepta objekta od strane investitora.

Neizostavna obaveza je da se da se molitva u džamijama obavlja u pravcu Kjabe (Kibla) i taj momenat značajno obavezuje na orijentaciju objekta, formiranje ulazne partije i prostora za okupljanje ispred njega. Glavna ulazna partija je projektovana sa severozapada, što je uticalo na formiranje dvorišta sa klupama za sedenje i česmama za obredno pranje tokom letnjih meseci.

Još jedan ulaz u dvorište (za vernike ženskog pola) formiran je sa severne strane objekta, gde se ulazi stepenicama na spratni deo džamije. Objekat posjeduje garažne i tehničke prostore u suterenu. Ulaz u garažu je obezbeđen liftom sa jugoistočne strane.

„Kada je u pitanju sakralna arhitektura, u islamskoj religiji, ne postoji kanonizacija arhitektonskih formi i obavezujućeg vokabulara. Ipak, još uvek, postoji snažan otpor odstupanju od tradicionalnih matrica što je predstavljalo najveći izazov u procesu prihvatanja savremenog oblikovnog koncepta objekta od strane investitora“ – kaže naš sagovornik.

Minaret kao dominantan prostorni akcenat

Funkcija džamije, pored verskog obreda, zahteva i prostore za obredno pranje i sanitarne čvorove. U prizemlju su opredeljeni prostori za muškarce dok su ti prostori za žene na spratu objekta.

Treći funkcionalni segment ove džamije čini minaret sa koga se odvija poziv na molitvu. On je, tradicionalno, najviši elemenat objekta i dominantan prostorni akcenat, navodi Alihodžić.

Kod ove džamije je projektovan u osnovi kao kvadratni kubus sa referencom na postojeću Sahat kulu u Staroj varoši, koja je i danas, jedan od glavnih gradskih akcenata stare Podgorice.

Minaret se završava osmougaonim, staklenim, volumenom kroz koji noću, snažno, izbija svetlost. „Na taj način se podcrtava pozicija džamije u širem urbanom kontekstu naselja Drač, pa i šire“, objašnjava arhitekta.

Kombinaciju dva povezana volumena sa dvorišnim zidom objekat duguje tradicionalnoj matrici zatečene arhitekture.

U sinergiji sa minaretom, kompozicija objekta formirana je od dva povezana volumena: jedan je namenjen verskom obredu a drugi za potrebe obrednog pranja i sanitarija. U njemu se nalazi i glavna ulazna partija u prizemlju.

Ovaj korpus je u odnosu na primarni volumen znatno zarotiran u pravcu dolaženja vernika kako bi sa naglašenim, lučnim ulazom iskazao dobrodošlicu. Ženski ulaz je formiran kao nezavisan, na dvorišnom zidu koji formira intiman prostor ispred stepeništa koje vodi na sprat.

„Kombinaciju dva povezana volumena sa dvorišnim zidom objekat duguje tradicionalnoj matrici zatečene arhitekture. Isto se može reći i za primenu jednovodnog krova i kosine na dvorišnom zidu i minaretu. Sve to stvara međusobnu igru baziranu na principima zatečenog spontaniteta ali sa uravnoteženim balansiranjem pokrenutih masa što se značajno odrazilo na jak dinamički izraz celine“ – ističe Alihodžić.

Dva korpusa džamije obloženi su belim, glatkim mermerom; Izvor: ARHINGinženjering

Doprinos enterijeru sa igrom svetla i senke je doveo do kvalitetnih efekata, čemu posebno doprinosi upad svetla, pod kosinom, iznad mihraba.

Tradicionalni građevinski materijal u naselju Drač je kamen, pa je isti u savremenoj izvedbi primenjen i ovde. Korpus ograde i minareta obložen je frezanim (četkanim) kamenom izrazite taktilnosti što doprinosi kontrastu belog, glatkog mermera kojim su obložena dva korpusa džamije.

Otvori na fasadi su pažljivo dozirani kako bi se obezbedila potrebna količina svetlosti, a ujedno i intima u prostoru. Preko prozora i vrata su projektovane pozicije od geometrizovanih arabesknih motiva koji doprinose razumevanju osnovne funkcije objekta.

„Doprinos enterijeru sa igrom svetla i senke je doveo do kvalitetnih efekata, čemu posebno doprinosi upad svetla, pod kosinom, iznad mihraba“ – kaže osnivač ARHINGinženjeringa.

Boja lustera usaglašena je sa prostirkama na podu; Izvor: ARHINGinženjering

Enterijer objekata je sveden do maksimuma sa željom da se utisak bazira na formiranju čistog prostora kao pozornice za verski obred.

Enterijer objekata je sveden do maksimuma sa željom da se utisak bazira na formiranju čistog prostora kao pozornice za verski obred. Iz tog razloga i obavezni elementi molitvenog prostora (mihrab, minber i ćurs) su geometrizovani, oslobođeni sekundarne plastike i svedeni na puku funkciju.

Primena drvenih elemenata na njima je data sa ciljem ukazivanja na njihovu posebnost u prostoru i stvaranjem doze topline. Belina zidova i monohromatika plavog tepiha su ciljano ostavljeni, kao scena za igru senki i svetlosti sa prozora i, noću, sa 18 poluloptastih lustera sa kosog plafona čija je boja usaglašena sa prostirkama na podu.

Nova urbana tačka Podgorice

Kako na kraju navodi Rifat Alihodžić, Hadrovića džamija je već nekoliko meseci u funkciji na zadovoljstvo korisnika, kao i šire javnosti, predstavlja potvrdu ispravnosti projektantskog postupka. „Objekat je stvorio novu urbanu tačku Podgorice jer svojim prostornim događajem prevazilazi naselje Drač“, zaključuje podgorički arhitekta.